Wykonawca zwrócił się do firmy ORGBUD-SERWIS Sp. z o.o. z pytaniem, czy skalkulowanie kosztów prób i uruchomienia instalacji w obiekcie przemysłowym można rozliczyć w oparciu o Katalogi Nakładów Rzeczowych.

Odpowiedź:

Wykonawca w ramach Kontraktu na roboty budowlane wykonał próby pneumatyczne częściowe instalacji (instalacje badano odcinkami, odcinając wybrane fragmenty instalacji) i próby uruchamiania poszczególnych urządzeń.

Ostatnim etapem robót budowlanych były próby końcowe wykonywane przez niego z udziałem szeregu Podwykonawców. Próbom, tym razem hydraulicznym (obciążenie cieczą) a nie pneumatycznym poddawano dłuższe, niż przy badaniach częściowych odcinki instalacji sprawdzając połączenia wyłączone wcześniej z monitorowania (miejsca montażu zaślepek i wycinania części instalacji do prób częściowych).

Na podstawie dokonanej wizji lokalnej i na podstawie wywiadu z Wykonawcą i Podwykonawcami wnioskować należy, że wykonano nie tylko próby końcowe będące zwieńczeniem robót budowlano?montażowych ale również rozruch technologiczny inwestycji. Przykładowo, uruchamiano kolejno piece doprowadzając do odpowiednio wysokiej temperatury poprzez włączenie układu sterowania elektrodami z jednoczesnym uruchomieniem instalacji wodnej chłodzącej piece oraz innych układów m.in. załadunku pieca. Towarzyszyły temu roboty zabezpieczające np. związane z okrywaniem elementów wewnętrznych pieca materiałami nieprzepuszczalnymi i ustawianiem szeregu basenów mających na celu przechwytywanie ewentualnych nieszczelności instalacji. Z kolei w zespole instalacji odpylania pieca elektrycznego, po próbach wentylatorów ?na sucho? (bez gazu), wykonano rozruch polegający na doprowadzeniu pyłów z jednoczesnym otwarciem przepustnic i uruchomieniem taśmociągu.

Tego, że nastąpił rozruch technologiczny inwestycji poprzedzający, zgodnie z przepisami, przekazanie obiektów do eksploatacji nie można podważyć, ponieważ w chwili obecnej obiekty modernizowanego zespołu przemysłowego działają i prowadzona jest bieżąca produkcja.

Tak więc, temat rozliczeń za wykonane próby i uruchomienia jest znacznie szerszy i bardziej skomplikowany niż przedstawiony przez Wykonawcę.
Kontynuując, kluczowym dokumentem pozwalającym ocenić sytuację jest Zarządzenie nr 37 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1975 w sprawie rozruchu inwestycji. Zarządzenie weszło w życie 1 listopada 1975 r. i do dnia dzisiejszego inwestorzy finansujący przemysłowe przedsięwzięcia inwestycyjne budowlane powołują się na ten dokument, podobnie jak biura projektów dla których stanowi on fundamentalną podstawę przy sporządzaniu ?Instrukcji rozruchu technologicznego? czy też ?Projektów rozruchu technologicznego?.

Dokument ten rozróżnia:

• próby montażowe ? przez co należy rozumieć prowadzenie w ramach robót budowlano ? montażowych niezbędnych prób funkcjonowania, pomiarów (prac regulacyjno ? pomiarowych wraz z uruchomieniem próbnym (?na biegu luzem?) poszczególnych maszyn, urządzeń, instalacji, przewodów itp. (pkt. 1.4. załącznika do zarządzenia). Przed przystąpieniem do rozruchu powinny być przeprowadzone niezbędne próby montażowe. Próby te stanowią część zakresu robót budowlano ? montażowych i powinny być uwzględnione w ich cenach. (pkt. 1.5).
• rozruch ? przez co należy rozumieć czynności obejmujące rozruch mechaniczny i rozruch technologiczny, a w szczególności uruchomienie kompleksowe linii technologicznych, zespołów maszyn, urządzeń i instalacji przemysłowych bez obciążenia, a następnie pod obciążeniem technologicznym (produkcyjnym) z zastosowaniem surowców półfabrykatów, mediów technologicznych itp. względnie czynników zastępczych, stosownie do ustaleń zawartych w założeniach techniczno ? ekonomicznych inwestycji lub projekcie rozruchu oraz projekcie organizacji produkcji i planie przygotowania uruchomienia produkcji (pkt. 1.4. załącznika do zarządzenia).
  Wynikiem rozruchu powinno być sprawdzenie całego procesu technologicznego iuzyskanie wydajności produkcji oraz innych parametrów zgodnie z warunkami technicznymi ustalonym w założeniach techniczno- ekonomicznych inwestycji lub projekcie rozruchu (pkt. 1.2. załącznika do zarządzenia)

Przy ustalaniu potrzeby i zakresu rozruchu należy stosownie do rodzaju i wielkości inwestycji:

• określić główne zadania (parametry techniczno ? ekonomiczne) i warunki końcowej próby rozruchowej kwalifikujące inwestycję do podjęcia eksploatacji,
• opracować ramowy harmonogram rozruchu (przewidywany termin rozpoczęcia i zakończenia lub czas trwania rozruchu),
• podać jednostkę organizującą rozruch,
• wskazać uczestników rozruchu oraz,
• ustalić przewidywany koszt rozruchu (pkt 2.1. załącznika do zarządzenia).

Załącznik do Zarządzenia nr 37 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1975r. w sprawie rozruchu inwestycji podaje również w punkcie 4 zasady określania kosztów finansowania rozruchu inwestycji tj.:

4.1. Prace rozruchowe stanowią usługę, a ich koszty nie są zaliczone do wartości produkcji budowlano ? montażowej.

4.2. Koszty rozruchu ustala się w preliminarzu kosztów rozruchu stanowiącym integralną część założeń techniczno ? ekonomicznych inwestycji. Przed przystąpieniem do rozruchu dokonuje się niezbędnych uściśleń preliminarza kosztu rozruchu w uzgodnieniu z wykonawcami (podwykonawcami) biorącymi udział w rozruchu. Uściślony preliminarz kosztów stanowi podstawę finansowania rozruchu.

4.3. Podstawę opracowania preliminarza i określenia kosztów rozruchu stanowią dane ustalone według wzorów nr 1 i 2 lub zawarte w projekcie rozruchu jak: plan zatrudnienia pracowników, przewidywane zużycie środków energetycznych, surowców, materiałów pomocniczych, potrzeby użycia sprzętu, aparatury pomiarowej itp.
W części opisowej preliminarza należy określić warunki miejscowe przeprowadzenia rozruchu oraz uzasadnić sposób obliczenia poszczególnych pozycji kosztów.

4.4. Preliminarz kosztów rozruchu opracowany i zatwierdzony w fazie założeń techniczno ? ekonomicznych inwestycji, a następnie uściślony, obejmuje wg potrzeb następujące składniki:

• • • płace bezpośrednie tj. płace podstawowe i uzupełniające robocizny, dodatki za prace w godzinach nadliczbowych i nocnych, za pracę wielozmianową pracowników i ewentualne inne wynikające z obowiązujących przepisów, narzut z tytułu ubezpieczeń społecznych, ryczałtowy podatek od wynagrodzeń, odpisy na zakładowy fundusz nagród, socjalny i mieszkaniowy, z wyodrębnieniem wielkości funduszu płac,
    • koszty materiałów potrzebnych do rozruchu jak również środków energetycznych, paliw, olejów i smarów,
    • koszty pracy sprzętu i aparatury pomiarowej,
    • inne koszty bezpośrednie dotyczące rozruchu jak np. koszty ekspertyz i doradztwa, koszty zabezpieczenia obiektów, maszyn i urządzeń itp.,
    • narzut na pokrycie kosztów ogólnych liczonych od robocizny bezpośredniej.

Reasumując Wykonawcy i Podwykonawcy na przestrzeni kilku miesięcy 2016 r. przeprowadzili:

• szereg prób montażowych końcowych wchodzących w zakres robót budowlano ? montażowych, za wykonanie których należy się im wynagrodzenie. Podstawą do jego ustalenia wg Kontraktu na roboty budowlane mają być Katalogi Nakładów Rzeczowych.
  Nakłady na rozliczenia prób występują w wielu KNR-ach, przykładowo (w kolejności numeracji):
  • 2-20 – Zewnętrzna sieć cieplna,
  • 7-06 – Montaż urządzeń kotłowni przemysłowych i grzewczych,
  • 7-09 – Rurociągi technologiczne i armatura,
  • 7-14 – Montaż maszyn i urządzeń hutnictwa żelaza,
  • 7-22 – Montaż maszyn i urządzeń przemysłu celulozowo?papierniczego,
  • 7-33 – Montaż dźwigów towarowych, towarowo-osobowych, osobowych i szpitalnych,
  • 13-13 – Montaż maszyn, urządzeń i rurociągów technologicznych oraz konstrukcji metalowych elektrociepłowni i ciepłowni zawodowych,
  • 13-24 – Roboty remontowe i modernizacyjne maszyn i urządzeń, rurociągów technologicznych oraz konstrukcji metalowych elektrowni, elektrociepłowni i ciepłowni zawodowych.

Podkreślić jednak należy, że katalogi te zostały opracowane w latach 80-tych XX wieku, a zatem ponad 30 lat temu i nie uwzględniają nowoczesnych materiałów, technologii i obecnie stosowanej organizacji pracy. Stąd też wiele pozycji w rozliczeniach należy przyjmować na zasadzie analogii.

Z przedstawionych, wybranych kosztorysów Wykonawców i Podwykonawców wynika, że opierali się oni przy sporządzaniu kalkulacji kosztorysowych dotyczących prób głównie na Katalogu Nakładów Rzeczowych 7-14 pt. ?Montaż maszyn i urządzeń hutnictwa żelaza?, który najbardziej ze wszystkich odpowiada charakterze wykonywanych robót i przeprowadzanych prób. Jeżeli jednak były prowadzone roboty dla których brak jest nakładów na próby w tym katalogu można posłużyć się normatywami z innych katalogów np. KNR 2-20. Warunkiem oczywiście jest dobranie robót i prób jak najbardziej zbliżonych w rodzaju do wykonanych.

• rozruch inwestycji, który wg przywołanego zarządzenia jest odrębną usługą nie wchodzącą w zakres wykonywania robót budowlano ? montażowych. Z tytułu rozruchu przysługuje Wykonawcom i Podwykonawcom odrębne wynagrodzenie, które powinno być określone w sposób odmienny niż wynagrodzenie za próby montażowe (częściowe i końcowe), np. z uwzględnieniem sposobu wynikającego z zarządzenia nr 37 MBiPMB z 1 sierpnia 2017.

Z uwagi jednak na swobodę kontraktową (art. 3531 Kodeksu Cywilnego) polegającą na tym, że Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego, Strony mogą oprzeć się również na innym sposobie określenia wynagrodzenia.

Podkreślić należy, że wynagrodzenie powinno być określone przed rozpoczęciem rozruchu, a sam rozruch powinien być przeprowadzony na podstawie odrębnego zlecenia.

Przy modernizacji zakładu przemysłowego wykonane obiekty są już w eksploatacji, trwa produkcja i rozruch stał się faktem. Wobec tego, że Strony nie określiły wynagrodzenia przed rozpoczęciem rozruchu, pozostaje im jedynie podjęcie negocjacji w tej kwestii.

Przy negocjacjach trzeba mieć na uwadze, że rozruch technologiczny jest bardziej skomplikowany niż wykonywanie prób wchodzących w zakres robót budowlano ? montażowych. Rozruch wymaga bowiem pracy i koordynacji wielu zespołów branżowych często w godzinach nadliczbowych i nocnych, wykonania właściwych zabezpieczeń technicznych maszyn, urządzeń, rurociągów przed uszkodzeniem w trakcie rozruchu, szczególnych zabezpieczeń BHP, stałego monitoringu itd.

Ponadto czynnikiem, którego nie można nie widzieć jest fakt, że rozruch odbywał się w czynnym zakładzie pracy, przy trwającej produkcji w innych obiektach, przy ruchu przemysłowym i osobowym, co zwiększało koszty po stronie Wykonawcy i Podwykonawców.

Dodatkowym utrudnieniem przy rozruchu był brak, jak oświadczył Wykonawca, kompleksowej dokumentacji rozruchu technologicznego, która naszym zdaniem powinna być przygotowana przez Inwestora dla tak skomplikowanej inwestycji przemysłowej jak obiekty pirometalurgii.

Strony mogą również na potrzeby negocjacji podjąć próbę przeprowadzenia kalkulacji post factum w oparciu o czas rozruchu, liczbę osób uczestniczących w tym przedsięwzięciu, kosztów zużytych materiałów i kosztów pracy sprzętu etc. i skonfrontować z wynagrodzeniem oczekiwanym przez Wykonawców i Podwykonawców.

PODSUMOWANIE

1. Wykonawca i Podwykonawcy wykonali przy modernizacji zakładu przemysłowego częściowe i końcowe próby montażowe wchodzące w zakres zleconych robót budowlano?montażowych objętych Kontraktem na roboty budowlane oraz technologiczny rozruch inwestycji stanowiący wg zarządzenia nr 37 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 1 sierpnia 1975r. w sprawie rozruchu inwestycji, odrębna usługę.
2. Usługa rozruchu technologicznego została wykonana bez podstaw formalnych i bez wcześniejszego określenia wynagrodzenia za wykonanie robót rozruchowych.
3. Wykonawcy i Podwykonawcom biorącym udział przy rozruchu technologicznym inwestycji należy się odrębna, niezależna od wynagrodzenia za roboty budowlano ? montażowe, zapłata.
4. Do rozliczenia robót budowlanych, w tym prób częściowych i końcowych Strony przyjęły w Kontrakcie na roboty budowlane rozliczenie kosztorysami powykonawczymi w oparciu o KNR-y.
5. Z uwagi na charakter robót prowadzonych przy modernizacji zakładu przemysłowego, głównym katalogiem służącym do rozliczenia wykonanych prób może być KNR 7-14 pt.? Montaż maszyn i urządzeń hutnictwa żelaza?. Zważywszy, że KNR (podobnie jak i inne) został opracowany w latach 80-tych XX wieku i od tego czasu upłynęło ponad 30 lat, zmieniły się technologie i sposób organizacji pracy, przy wykorzystywaniu nakładów z KNR-u należy, w większości przypadków, stosować zasadę analogii.
6. Wobec faktu, że Strony nie uzgodniły przed rozpoczęciem rozruchu inwestycji wynagrodzenia za wykonanie usługi i nie zrobiły preliminarza kosztów uwzględniającego składniki wynikające z zarządzenia nr 37 MBiPMB, powinny one podjąć negocjacje zmierzające do ustalenia wynagrodzenia post factum. Za podstawę negocjacji można przyjąć oszacowanie wynagrodzenie w oparciu o sposób wskazany w zarządzeniu nr 37 MBiPMB z 1975 r.