Od Redakcji

Proces budowlany jest procesem długofalowym i kapitałochłonnym, stąd też zawierane umowy na wykonanie robót budowlanych powinny zawierać klauzule umożliwiające, w zależności od zaistniałej sytuacji, zmianę umowy, w tym wysokości wynagrodzenia. Dopiero jednak ustawa Prawo zamówień publicznych z dnia 11 września 2019 r. w sposób jasny uregulowała to zagadnienie umożliwiając stronom dokonanie waloryzacji wynagrodzenia w sytuacji zmian  cen materiałów budowlanych na rynku lub innych kosztów związanych z  realizacją zamówienia (art. 439 ustawy Pzp).

Do momentu nowej ustawy stosowano tzw. „wyjście awaryjne” i w sytuacji gwałtownie rosnących cen w budownictwie, tak jak to miało miejsce w latach 2007-2008 r. czy 2017-2018 r., na stronach Urzędu Zamówień Publicznych pojawiały się opinie prawne na podstawie których, strony procesu inwestycyjnego mogły dokonać zmiany umownego wynagrodzenia, oczywiście pod warunkiem spełnienia szeregu warunków.

Teraz jest to możliwe w świetle ustawy Pzp z 11 września 2019 r. bez żadnych dodatkowych opinii. Zachodzi jednak pytanie, w jakiej sytuacji są strony procesu inwestycyjnego, które zawarły umowę na roboty budowlane pod rządami nieobowiązującej już ustawy Pzp z 2004 r., roboty budowlane nie zostały zakończone lecz nadal trwają, a z uwagi na trwającą pandemię koronawirusa od wiosny 2021 r. odnotowuje się drastyczne wzrosty cen w budownictwie, jak również brak dostępności wielu materiałów budowlanych i zatory w realizacji zamówień materiałowych.

I znowu Urząd Zamówień Publicznych przyszedł z pomocą zamieszczając na swojej stronie  opinię prawną pt. „Dopuszczalność zastosowania art. 15r oraz art. 15r1 ustawy o COVID 19 (w aktualnym brzmieniu) do umów o zamówienie publiczne zawieranych przed wejściem w życie nowej ustawy Prawo zamówień publicznych” pozwalającą na możliwość modyfikacji takiej umowy, oczywiście przy zachowaniu wymaganych warunków.

Na kolejnych stronach zamieszczamy opinię prawną znajdującą się na stronie Urzędu oraz wybrane artykuły ustawy, które ułatią zapoznanie się z opinią.

Żródło: strona internetowa www.uzp.gov.pl

Dopuszczalność zastosowania art. 15r oraz art.15r1 ustawy o COVID 19 (w aktualnym brzmieniu) do umów o zamówienie publiczne zawieranych przed wejściem w życie nowej ustawy Prawo zamówień publicznych.

Stosownie do treści art. 15r ust. 4 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID – 19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r., poz. 1842 ze zm.), zwanej dalej „ustawą o COVID-19” zamawiający, po stwierdzeniu, że okoliczności związane z wystąpieniem COVID-19, o których mowa w ust. 1, wpływają na należyte wykonanie umowy, o której mowa w ust. 1, w uzgodnieniu z wykonawcą dokonuje zmiany umowy, o której mowa w art. 455 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych, w szczególności przez zmianę:

1. terminu wykonania umowy lub jej części, lub czasowe zawieszenie wykonywania umowy lub jej części,
2. sposobu wykonywania dostaw, usług lub robót budowlanych,
3. zakresu świadczenia wykonawcy i odpowiadającą jej zmianę wynagrodzenia lub sposobu rozliczenia wynagrodzenia wykonawcy – o ile wzrost wynagrodzenia spowodowany każdą kolejną zmianą nie przekroczy 50% wartości pierwotnej umowy.

Ponadto, zgodnie z art. 15r1 ust. 1 ustawy o COVID-19, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego w związku z COVID-19, i przez 90 dni od dnia odwołania stanu, który obowiązywał jako ostatni, zamawiający nie może potrącić kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, o której mowa w art. 15r ust. 1, z wynagrodzenia wykonawcy lub z innych jego wierzytelności, a także nie może dochodzić zaspokojenia z zabezpieczenia należytego wykonania tej umowy, o ile zdarzenie, w związku z którym zastrzeżono tę karę, nastąpiło w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii.

Na gruncie przytoczonych norm prawnych należy rozważyć czy istnieje możliwość zastosowania szczególnych rozwiązań prawnych przewidzianych w ustawie o COVID-19 w zakresie zmian umowy w sprawie zamówienia publicznego oraz ustanowionego dla zamawiającego zakazu potrącania kar umownych, a także zakazu dochodzenia przez zamawiającego zaspokojenia z zabezpieczenia należytego wykonania umowy, również w odniesieniu do umów w sprawie zamówienia publicznego zawartych pod rządami nieobowiązującej już ustawy z dnia z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2019r. poz. 1843 ze zm.), zwanej dalej „ustawą Pzp2004”.

W pierwszej kolejności dostrzeżenia wymaga, że wskazane przepisy odwołują się do umowy, o której mowa w art. 15r ust. 1 zd. 1 ustawy o COVID-19, w świetle którego strony umowy w sprawie zamówienia publicznego, w rozumieniu ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych, niezwłocznie, wzajemnie informują się o wpływie okoliczności związanych z wystąpieniem COVID-19 na należyte wykonanie tej umowy, o ile taki wpływ wystąpił lub może wystąpić.

Przepis ten nie określa reżimu prawnego, pod rządami którego umowa w sprawie zamówienia publicznego została zawarta. Oznacza to, że zakres zastosowania przytoczonych przepisów dotyczących zmian umowy w sprawie zamówienia publicznego oraz zakazu potrącania kar umownych, a także dochodzenia zaspokojenia z zabezpieczenia należytego wykonania umowy, należy odnieść przede wszystkim do pojęcia „umowy w sprawie zamówienia publicznego w rozumieniu ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych”.

Zarówno w poprzednio obowiązującej ustawie Pzp2004, jak i na gruncie aktualnie obowiązującej ustawy z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 2019 ze zm.), zwanej dalej „ustawą Pzp”, cechami charakterystycznymi umowy w sprawie zamówienia publicznego są jej strony – zamawiający i wykonawca, przedmiot – roboty budowalne, dostawy lub usługi, a także odpłatność. Tym samym należy uznać, iż rozumienie pojęcia umowy w sprawie zamówienia publicznego w ustawie Pzp jak i w obowiązującej do dnia 31 grudnia 2020 r. ustawie Pzp2004 nie uległo zmianie. Należy zatem przyjąć, że przepis art. 15r ust. 1 ustawy o COVID-19 kładzie nacisk na pojęcie umowy w sprawie zamówienia publicznego, a nie na reżim przepisów o zamówieniach publicznych, na podstawie których umowa taka została zawarta.

W związku z powyższym należy przyjąć, że ustawodawca objął następstwa prawne stosunków prawnych w postaci umów w sprawie zamówienia publicznego zawartych na mocy ustawy Pzp2004 bezpośrednim działaniem mechanizmów przewidzianych w art. 15r ust. 1 oraz art. 15r1 ust. 1 ustawy o COVID-19, czyli zastosował zasadę bezpośredniego działania prawa, zgodnie z którą od chwili wejścia w życie „nowego prawa” wyznacza ono sytuacje prawne także z elementem dawnym.

Jednocześnie, zgodnie z art. 91 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 11 września 2019 r. przepisy wprowadzające ustawę – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 2020), do umów w sprawie zamówienia publicznego oraz umów ramowych, o których mowa w ustawie z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1843), zawartych: (1) przed dniem 1 stycznia 2021 r., (2) po dniu 31 grudnia 2020 r., w następstwie postępowań o udzielenie zamówienia wszczętych przed dniem 1 stycznia 2021 r. – stosuje się przepisy dotychczasowe. Wskazana norma prawna o charakterze intertemporalnym określa przedział czasowy zawarcia umów w sprawie zamówienia publicznego, jako czynnik decydujący w zakresie ustalenia stanu prawnego, mającego zastosowanie do umów zawartych na gruncie ustawy Pzp 2004.

Gdyby wolą ustawodawcy było, aby szczególne rozwiązania przewidziane w ustawie o COVID-19 znalazły zastosowanie wyłącznie do umów z uwzględnieniem stanu prawnego, na podstawie którego zostały zwarte, zastosowałby zabieg legislacyjny podobny do tego, jaki miał miejsce w przypadku art. 91 ust. 1 ww. ustawy, polegający na wskazaniu reżimu prawnego jaki do takich umów należałoby zastosować.

Możliwość zastosowania szczególnych rozwiązań prawnych przewidzianych w ustawie o COVID-19 także w odniesieniu do umów zawartych pod rządami ustawy Pzp2004 wynika również z wykładni celowościowej przepisów art. 15r ust. 4 oraz art. 15r1 ust. 1 ustawy o COVID-19. Wprowadzenie możliwości dokonania szczególnych zmian umowy w sprawie zamówienia publicznego oraz zakazu potrącania przez zamawiającego kar umownych, a także zakazu dochodzenia przez zamawiającego zaspokojenia z zabezpieczenia należytego wykonania umowy miało na celu zminimalizowanie negatywnych skutków gospodarczych wynikających z obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii. Regulacje zawarte w ustawie o COVID-19 stanowiły wyraz interwencji legislacyjnej mającej na celu złagodzenie skutków ekonomicznych wystąpienia COVID-19, dotykających zwłaszcza przedsiębiorców, przez uelastycznienie mechanizmów kontraktowych w sferze zamówień publicznych.

Powyższe przemawia za uznaniem, że intencją ustawodawcy było objęcie zakresem stosowania ww. regulacji również do umów w sprawie zamówienia publicznego zawartych na mocy ustawy Pzp2004.

Reasumując, należy uznać, że:

• przepis art. 15r ust. 4 ustawy o COVID-19 przewiduje możliwość modyfikacji umów, zawartych również pod rządami nieobowiązującej ustawy Pzp2004;
• przepis art. 15r1 ust. 1 ustawy o COVID-19 ustanawia zakaz potrącania przez zamawiającego kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania również umowy zawartej pod rządami nieobowiązującej ustawy Pzp2004;
• przepis art. 15r1 ust. 1 ustawy o COVID-19 ustanawia zakaz dochodzenia przez zamawiającego zaspokojenia z zabezpieczenia należytego wykonania również umowy zawartej pod rządami nieobowiązującej już ustawy Pzp2004.

Wybrane artykuły ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacjach kryzysowych

Art. 15r.

1. Strony umowy w sprawie zamówienia publicznego, w rozumieniu ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych, niezwłocznie, wzajemnie informują się o wpływie okoliczności związanych z wystąpieniem  COVID-19 na należyte wykonanie tej umowy, o ile taki wpływ wystąpił lub może wystąpić. Strony umowy potwierdzają ten wpływ dołączając do informacji, o której mowa w zdaniu pierwszym, oświadczenia lub dokumenty, które mogą dotyczyć w szczególności:
   • nieobecności pracowników lub osób świadczących pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, które uczestniczą lub mogłyby uczestniczyć w realizacji zamówienia;
   • decyzji wydanych przez Głównego Inspektora Sanitarnego lub działającego z jego upoważnienia państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, nakładających na wykonawcę obowiązek podjęcia określonych czynności zapobiegawczych lub kontrolnych;
   • poleceń lub decyzji wydanych przez wojewodów, ministra właściwego do spraw zdrowia lub Prezesa Rady Ministrów, związanych z przeciwdziałaniem COVID-19, o których mowa w art. 11 ust. 1-3;
   • wstrzymania dostaw produktów, komponentów produktu lub materiałów, trudności w dostępie do sprzętu lub trudności w realizacji usług transportowych;
   • innych okoliczności, które uniemożliwiają bądź w istotnym stopniu ograniczają możliwość wykonania umowy;
   • okoliczności, o których mowa w pkt 1-5, w zakresie w jakim dotyczą one podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy.

1a. W przypadku wykonawców mających siedzibę lub wykonujących działalność związaną z realizacją umowy poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w miejsce dokumentów, o których mowa w ust. 1 pkt 1-5, składa się dokumenty wydane przez odpowiednie instytucje w tych krajach lub oświadczenia tych wykonawców.

• Każda ze stron umowy, o której mowa w ust. 1, może żądać przedstawienia dodatkowych oświadczeń lub dokumentów potwierdzających wpływ okoliczności związanych z wystąpieniem COVID-19 na należyte wykonanie tej umowy.
• Strona umowy, o której mowa w ust. 1, na podstawie otrzymanych oświadczeń lub dokumentów, o których mowa w ust. 1 i 2, w terminie 14 dni od dnia ich otrzymania, przekazuje drugiej stronie swoje stanowisko, wraz z uzasadnieniem, odnośnie do wpływu okoliczności, o których mowa w ust. 1, na należyte jej wykonanie. Jeżeli strona umowy otrzymała kolejne oświadczenia lub dokumenty, termin liczony jest od dnia ich otrzymania.
• Zamawiający, po stwierdzeniu, że okoliczności związane z wystąpieniem COVID-19, o których mowa w ust. 1, wpływają na należyte wykonanie umowy, o której mowa w ust. 1, w uzgodnieniu z wykonawcą dokonuje zmiany umowy, o której mowa w art. 455 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych, w szczególności przez zmianę:
  • terminu wykonania umowy lub jej części, lub czasowe zawieszenie wykonywania umowy lub jej części,
  • sposobu wykonywania dostaw, usług lub robót budowlanych,
  • zakresu świadczenia wykonawcy i odpowiadającą jej zmianę wynagrodzenia lub sposobu rozliczenia wynagrodzenia wykonawcy – o ile wzrost wynagrodzenia spowodowany każdą kolejną zmianą nie przekroczy 50% wartości pierwotnej umowy.

4a. W przypadku stwierdzenia, że okoliczności związane z wystąpieniem COVID-19, o których mowa w ust. 1, mogą wpłynąć na należyte wykonanie umowy, o której mowa w ust. 1, zamawiający, w uzgodnieniu z wykonawcą, może dokonać zmiany umowy zgodnie z ust. 4.

• Jeżeli umowa w sprawie zamówienia publicznego zawiera postanowienia korzystniej kształtujące sytuację wykonawcy, niż wynikałoby to z ust. 4, do zmiany umowy stosuje się te postanowienia, z zastrzeżeniem, że okoliczności związane z wystąpieniem COVID-19, o których mowa w ust. 1, nie mogą stanowić samodzielnej podstawy do wykonania umownego prawa odstąpienia od umowy.
• Jeżeli umowa w sprawie zamówienia publicznego zawiera postanowienia dotyczące kar umownych lub odszkodowań z tytułu odpowiedzialności za jej niewykonanie lub nienależyte wykonanie z powodu oznaczonych okoliczności, strona umowy, o której mowa w ust. 1, w stanowisku, o którym mowa w ust. 3, przedstawia wpływ okoliczności związanych z wystąpieniem COVID-19 na należyte jej wykonanie oraz wpływ okoliczności związanych z wystąpieniem COVID-19, na zasadność ustalenia i dochodzenia tych kar lub odszkodowań, lub ich wysokość.
• Wykonawca i podwykonawca, po stwierdzeniu, że okoliczności związane z wystąpieniem COVID-19, mogą wpłynąć lub wpływają na należyte wykonanie łączącej ich umowy, która jest związana z wykonaniem zamówienia publicznego lub jego części, uzgadniają odpowiednią zmianę tej umowy, w szczególności mogą zmienić termin wykonania umowy lub jej części, czasowo zawiesić wykonywanie umowy lub jej części, zmienić sposób wykonywania umowy lub zmienić zakres wzajemnych świadczeń.
• W przypadku dokonania zmiany umowy, o której mowa w ust. 1, jeżeli zmiana ta obejmuje część zamówienia powierzoną do wykonania podwykonawcy, wykonawca i podwykonawca uzgadniają odpowiednią zmianę łączącej ich umowy, w sposób zapewniający, że warunki wykonania tej umowy przez podwykonawcę nie będą mniej korzystne niż warunki wykonania umowy, o której mowa w ust. 1, zmienionej zgodnie z ust. 4.
• Przepisy ust. 7 i 8 stosuje się do umowy zawartej między podwykonawcą a dalszym podwykonawcą.
• W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz związanych z nimi ograniczeń w przemieszczaniu się, umowy w sprawie zamówienia publicznego zawierane są pod rygorem nieważności w formie pisemnej, albo za zgodą zamawiającego w postaci elektronicznej opatrzonej kwalifikowanym podpisem elektronicznym.
• Przepisy ust. 1-9 stosuje się odpowiednio do umów w sprawie zamówień publicznych wyłączonych ze stosowania ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych.

Art. 15r

1. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego w związku z COVID-19, i przez 90 dni od dnia odwołania stanu, który obowiązywał jako ostatni, zamawiający nie może potrącić kary umownej zastrzeżonej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, o której mowa w art. 15r ust. 1, z wynagrodzenia wykonawcy lub z innych jego wierzytelności, a także nie może dochodzić zaspokojenia z zabezpieczenia należytego wykonania tej umowy, o ile zdarzenie, w związku z którym zastrzeżono tę karę, nastąpiło w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii.
2. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego w związku z COVID-19, i przez 90 dni od dnia odwołania stanu, który obowiązywał jako ostatni, bieg terminu przedawnienia roszczenia zamawiającego, o którym mowa w ust. 1, nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu. Upływ terminu, o którym mowa w zdaniu pierwszym, może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 120 dni od dnia odwołania tego ze stanów, który obowiązywał jako ostatni.
3. W przypadku gdy termin ważności zabezpieczenia należytego wykonania umowy upływa w okresie, o którym mowa w ust. 1, zamawiający nie może dochodzić zaspokojenia z zabezpieczenia, o którym mowa w tym przepisie, o ile wykonawca, na 14 dni przed upływem ważności tego zabezpieczenia, każdorazowo przedłuży jego ważność lub wniesie nowe zabezpieczenie, którego warunki zostaną zaakceptowane przez zamawiającego.
4. W przypadku gdy termin ważności zabezpieczenia należytego wykonania umowy upływa w okresie między 91. a 119. dniem po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, termin ważności tego zabezpieczenia przedłuża się, z mocy prawa, do 120. dnia po dniu odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii w związku z COVID-19.
5. Obliczając terminy, o których mowa w ust. 1-4, dzień odwołania ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii w związku z COVID-19 wlicza się do tych terminów.