Na stronie Urzędu Zamówień Publicznych ukazała się informacja odnośnie stosowania klauzul społecznościowych w zamówieniach publicznych. Poniżej zamieszczamy uzasadnienie oraz tekst zaleceń ze strony www.uzp.gov.pl

W dniu 28 lipca 2015 r. Rada Ministrów przyjęła zalecenia nakładające na instytucje administracji rządowej obowiązki w zakresie uwzględniania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych (Zalecenia Rady Ministrów dotyczące stosowania klauzul społecznych przez administrację rządową przy udzielaniu zamówień publicznych). Zalecenia są kolejną inicjatywą podejmowaną przez zaangażowane w tematykę instytucje administracji centralnej mającą prowadzić do realizacji za pośrednictwem zamówień publicznych szerszych celów krajowej polityki społecznej. Zalecenia zostały skierowane do administracji rządowej, niemniej jednak również pozostałe instytucje administracji publicznej mogą się nimi kierować odpowiednio kształtując swoją politykę w zakresie zamówień publicznych.

W zaleceniach Rady Ministrów szczególną uwagę zwraca się na analizę planowanych zamówień pod kątem możliwości uwzględnienia w nich klauzul społecznych, w tym także zobowiązuje się zamawiających do dokonywania takiej analizy również w odniesieniu do zamówień niepodlegających procedurom określonym w ustawie Pzp.

Analiza taka powinna być dokonywana przede wszystkim pod kątem identyfikacji zamówień, w których możliwe byłoby zastosowanie klauzul społecznych, ale także pod kątem tego jakie cele społeczne chcemy za pomocą klauzuli realizować, a co za tym idzie jaka klauzula będzie w określonym przypadku najbardziej odpowiednia.

Warto bowiem w tym miejscu zaznaczyć, że klauzule społeczne, których stosowanie zaleca Rada Ministrów, to nie tylko wspominana ostatnio najczęściej możliwość wymagania w określonych sytuacjach od wykonawcy zatrudnienia osób wskazanych do realizacji danego zamówienia na podstawie umowy o pracę, ale to także inne instrumenty, dzięki którym istnieje możliwość oddziaływania w kwestiach społecznych.

Możliwość stosowania klauzul społecznych została wprowadzona do polskich regulacji w zakresie zamówień publicznych w 2009 r. nowelizacją ustawy Prawo zamówień publicznych (Pzp) z dnia 5 listopada 2009 r. oraz ustawą z dnia 7 maja 2009 roku o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw. W ślad za zmianami prawnymi poszły też działania o charakterze edukacyjnym i promocyjnym przewidziane najpierw w Krajowym Planie Działań na Rzecz Zrównoważonych Zamówień Publicznych na lata 2010-2012, a następnie w Krajowym Planie Działań na Rzecz Zrównoważonych Zamówień Publicznych na lata 2013-2016.

W ścisłym znaczeniu pojęcie klauzule społeczne oznacza przede wszystkim dodatkowe warunki realizacji zamówienia, jakie zgodnie z artykułem 29 ust. 4 ustawy Pzp może postawić wykonawcy zamawiający, odnoszące się do zatrudnienia na potrzeby danego zamówienia określonych grup osób. Ustawa wymienia tutaj osoby bezrobotne, osoby młodociane zatrudniane w celu przygotowania zawodowego, osoby niepełnosprawne oraz inne osoby znajdujące się w niekorzystnej sytuacji, wskazane w przepisach o zatrudnieniu socjalnym, a mianowicie: bezdomnych realizujących indywidualny program wychodzenia z bezdomności, uzależnionych od alkoholu, po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego, uzależnionych od narkotyków lub innych środków odurzających po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej, chorych psychicznie, zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem czy też uchodźców realizujących indywidualny program integracji. Dodatkowe warunki realizacji zamówienia określane przez zamawiającego w oparciu o art. 29 ust. 4 muszą jednak być związane z tym zamówieniem i nie mogą odnosić się do ogólnej polityki zatrudnieniowej przedsiębiorcy.

Nowelizacją ustawy Pzp, która weszła w życie w październiku 2014 r., do listy dodatkowych warunków realizacji zamówienia, jakie zamawiający może postawić wykonawcy, określonych w art. 29 ust. 4 dodano także możliwość wymagania, aby osoby wykonujące czynności w trakcie realizacji zamówienia na usługi lub roboty budowlane, były zatrudniane przez wykonawcę lub podwykonawcę na podstawie umowy o pracę. Warto przy tym zaznaczyć, że ustawa umożliwia postawienie takiego warunku tylko, jeśli jest to uzasadnione przedmiotem lub charakterem czynności, do których realizacji zatrudniane są te osoby. Innymi słowy możliwość taka istnieje, jeśli przedmiot zamówienia lub charakter czynności wymagają, aby były one wykonywane w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy, tj. pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę i za wynagrodzeniem ¹⁾.

Oprócz wyżej wspomnianych warunków realizacji zamówienia mianem klauzul społecznych w zamówieniach publicznych przyjęło się w Polsce określać także tzw. zamówienia zastrzeżone, określone w art. 22 ust. 2 ustawy Pzp. Przepis ten umożliwia zamawiającemu zastrzeżenie możliwości ubiegania się o określone zamówienie tylko dla wykonawców zatrudniających ponad 50% osób niepełnosprawnych. Umożliwia to zamawiającemu wspieranie rozwoju podmiotów, które zatrudniają osoby niepełnosprawne, w tym m.in. podmiotów ekonomii społecznej, a przez to wspieranie zawodowej i społecznej integracji osób niepełnosprawnych.

Klauzule społeczne stanowią jednak tylko część instrumentów przewidzianych ustawą Pzp składających się na tzw. społeczne lub też społecznie odpowiedzialne zamówienia publiczne. Zalecenia Rady Ministrów koncentrują się przede wszystkim na klauzulach społecznych, z uwagi na fakt, że są to instrumenty o największych możliwościach oddziaływania w zakresie kwestii społecznych. Warto jednak wskazać, że zamawiający mają także inne możliwości uwzględniania aspektów społecznych w zamówieniach publicznych w tym m.in. określając odpowiednie wymogi techniczne czy też wymogi w zakresie dostępności w opisie przedmiotu zamówienia, poprzez odpowiednio dobrane kryteria kwalifikacji wykonawców lub kryteria oceny ofert czy też zwracając szczególną uwagę na kwestie związane z zatrudnieniem i jego kosztami w ramach badania ofert pod kątem rażąco niskiej ceny.

Zachęcamy wszystkich Państwa do stosowania tych instrumentów oraz do korzystania ze szczegółowych wskazówek na temat prawidłowego ich stosowania zawartych w materiałach umieszczonych na stronie internetowej UZP w zakładce „Społeczne zamówienia publiczne”.

 1) art. 22 § 1 Kodeksu pracy

Zalecenia Rady Ministrów
w sprawie stosowania przez administrację rządową klauzul społecznych
w zamówieniach publicznych

I. WSTĘP

Rada Ministrów uznaje, że ograniczanie problemów społecznych oraz łączenie wzrostu gospodarczego z lepszymi warunkami życia należą do kluczowych zadań administracji rządowej. Istotna wielkość środków publicznych przeznaczanych corocznie przez administrację rządową na finansowanie zakupu towarów, usług i robót budowlanych może mieć wpływ na realizację celów społecznych i gospodarczych Państwa. Uzasadnia ona również zintensyfikowanie działań na rzecz nowego podejścia do zamówień publicznych.

Nowe podejście do zamówień publicznych oznacza, że instytucje publiczne są zobowiązane nie tylko do dokonywania wydatków publicznych zgodnie z przepisami o zamówieniach publicznych w celu nabycia dóbr, usług i robót budowlanych przy zachowaniu najkorzystniejszej relacji jakości do ceny, ale także powinny wspierać realizację polityk publicznych, w tym w zakresie polityki społecznej.

Społecznie odpowiedzialne zamówienia publiczne służą uwzględnianiu przez zamawiających różnych aspektów społecznych, np. możliwości zatrudnienia i godnej pracy, integracji społecznej, wyrównywania szans. Wspiera to powstawanie rynków świadomych społecznie.

Obowiązujące regulacje ustawowe uprawniają zamawiających do stosowania klauzul społecznych przez określanie dodatkowych wymagań związanych z realizacją zamówień publicznych, w tym zatrudnienia osób bezrobotnych lub młodocianych w celu przygotowania zawodowego oraz osób niepełnosprawnych.

Organy administracji rządowej, w tym Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Szef Służby Cywilnej, Pełnomocnik Rządu do spraw Równego Traktowania, Prezes Urzędu Zamówień Publicznych podejmują działania promujące stosowanie klauzul społecznych w zamówieniach publicznych.

II. ZALECENIA

1. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, ministrowie, kierownicy jednostek podległych i nadzorowanych w działach administracji rządowej, kierownicy jednostek podległych i nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów, wojewodowie oraz kierownicy jednostek rządowej administracji zespolonej, dyrektorzy instytucji gospodarki budżetowej w administracji rządowej są zobowiązani do wzmocnienia działań na rzecz upowszechnienia stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych.
2. Kierownicy jednostek administracji rządowej są zobowiązani do analizowania możliwości zastosowania klauzul społecznych we wszystkich postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego, a w szczególności w zakresie usług edukacyjnych i szkoleniowych, reklamowych, sprzątania budynków i zarządzania mieniem, ochroniarskich, publikowania i drukowania, komputerowych, konserwacyjnych i naprawczych, telekomunikacyjnych, restauracyjnych oraz cateringowych.
3. Klauzule społeczne powinny być uwzględniane także w zamówieniach, do których nie stosuje się ustawy – Prawo zamówień publicznych.
4. Kierownicy jednostek administracji rządowej powinni uwzględniać klauzule społeczne przy sporządzaniu planu zamówień publicznych na każdy rok budżetowy, w tym dokonywać obowiązkowej oceny na etapie planowania, które z zamówień publicznych mogą być udzielone z zastosowaniem klauzul społecznych.
5. Zaleca się dokonywanie obowiązkowej oceny możliwości zastosowania klauzul społecznych przy udzielaniu zamówień publicznych poza planem zamówień publicznych.
6. W stosowaniu społecznie odpowiedzialnych zamówień publicznych aktywną rolę powinien odgrywać audyt wewnętrzny i kontrola instytucjonalna. Audyt wewnętrzny poprzez systematyczną ocenę systemu zamówień publicznych wspiera kierownika jednostki w efektywniejszym wykorzystaniu klauzul społecznych. Służby kontroli administracji rządowej są zobowiązane uwzględniać powyższe zalecenia podczas kontroli udzielania zamówień publicznych.
7. Zamawiający w celu wspierania zatrudnienia na podstawie umowy o pracę powinni wymagać, aby osoby wykonujące czynności w trakcie realizacji zamówienia na roboty budowlane lub usługi, o ile tylko jest to uzasadnione przedmiotem lub charakterem czynności, były zatrudniane na podstawie umowy o pracę.
8. Kierownicy jednostek administracji rządowej zapewnią, aby umowy w sprawach zamówień publicznych, zawarte z zastosowaniem klauzul społecznych, zawierały postanowienia uprawniające zamawiającego do skutecznego egzekwowania realizacji klauzul społecznych.
9. W trakcie przygotowania i prowadzenia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego rekomenduje się stosowanie podręcznika „Aspekty społeczne w zamówieniach publicznych” przygotowanego przez Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych.
10. Prezes Urzędu Zamówień Publicznych:
    • prowadzi monitoring realizacji zaleceń na podstawie corocznych informacji przygotowywanych przez jednostki administracji rządowej, a jego wyniki, w tym propozycje zmian legislacyjnych przedstawia Szefowi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów;
    • prowadzi działania na rzecz zintensyfikowania promocji stosowania klauzul społecznych, w tym dokonuje aktualizacji podręcznika „Aspekty społeczne w zamówieniach publicznych” oraz prowadzi szkolenia dotyczące stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych;
    • upowszechnia dobre praktyki i wspiera jednostki administracji rządowej w prawidłowym stosowaniu uregulowań prawnych dotyczących stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych.

III. MONITORING

11. Koordynację wykonania niniejszych zaleceń powierza się Szefowi Kancelarii Prezesa Rady Ministrów we współpracy z Prezesem Urzędu Zamówień Publicznych, Szefem Służby Cywilnej oraz Pełnomocnikiem Rządu do spraw Równego Traktowania.
12. Członkowie Rady Ministrów w ramach kierowanych przez siebie działów administracji rządowej zapewniają nadzór nad realizacją zaleceń. Wojewodowie wspierają realizację zaleceń w województwach.
13. Minister Finansów zleci w 2016 r. przeprowadzenie audytu wewnętrznego w zakresie stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych oraz przedstawi wyniki Radzie Ministrów.
14. Kierownicy jednostek administracji rządowej przekazują Prezesowi Urzędu Zamówień Publicznych coroczną informację o stosowaniu klauzul społecznych przy udzielaniu zamówień publicznych.
15. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w terminie do 30 września 2015 r. określi zakres podmiotowy i przedmiotowy oraz terminy przygotowywania i przekazywania Prezesowi Urzędu Zamówień Publicznych informacji o stosowaniu klauzul społecznych przy udzielaniu zamówień publicznych.
16. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w terminie do 30 czerwca każdego roku przedstawia Radzie Ministrów podsumowanie i wnioski wynikające z realizacji niniejszych zaleceń.