mgr inż. Renata Niemczyk

Do czasu nowelizacji ustawy Prawo zamówień publicznych, tj. do 19 października 2014 r. kosztorys inwestorski miał do spełnienia jedną podstawową funkcję. Jego celem było określenie wartości zamówienia na roboty budowlane, na podstawie której zamawiający wybierał odpowiednią procedurę postępowania przy udzieleniu zamówienia publicznego.

Po zmianie przepisów kosztorys inwestorski nabrał innego, szerszego znaczenia przyczyniając się do zwiększenia odpowiedzialności osoby sporządzającej tej dokument. Obecnie kosztorys ten dyscyplinuje zarówno zamawiającego, który przygotowuje i prowadzi postępowanie, jak i wykonawców składających oferty.

Wszystko to za sprawą art.90 ustawy Pzp, który stanowi, że jeżeli cena oferty…, w szczególności jest niższa o 30% od wartości zamówienia lub średniej arytmetycznej cen wszystkich złożonych ofert, zamawiający zwraca się o udzielenie wyjaśnień, w tym złożenie dowodów, dotyczących elementów oferty mających wpływ na wysokość ceny,…

Po raz pierwszy od 10 lat istnienia ustawy, ustawodawca zdecydował się na wskazanie zamawiającym progu matematycznego, poniżej którego proponowane przez wykonawców ceny powinny budzić wątpliwości co do ich realności. Mając jednak na uwadze złożoność procesu inwestycyjnego, jak również wieloaspektowe stosunki gospodarcze, obowiązkiem zamawiającego jest zwrócenie się w takiej sytuacji do wykonawców o złożenie wyjaśnień odnośnie oferowanej ceny.

Dopiero kiedy wykonawca nie przedstawi dostatecznych dowodów przemawiających za rzetelnością ceny, nie wskaże przyczyn niskiego poziomu oferty wynikającego np. z oszczędności metody wykonania zamówienia, wybranych rozwiązań technicznych, wyjątkowo sprzyjających warunków wykonywania zamówienia dostępnych dla wykonawcy, oryginalności projektu wykonawcy, kosztów pracy, zamawiający ma prawo odrzucić ofertę. Przypuszczać należy, że teraz zamawiający, nawet po otrzymaniu wyjaśnień, chętniej będą odrzucać oferty będące poniżej wskazanego progu niż wcześniej, kiedy ta granica nie była zdefiniowana.

Problematycznym w tym przepisie jest zestawienie ceny oferty (zawierającej podatek VAT) z wartością (nie uwzględniającej podatku VAT). Tą nieścisłość jednak należy traktować marginalnie, ponieważ oczywistym jest porównywanie tego samego zakresu. W praktyce zamawiający będzie przyrównywał cenę netto oferty z wartością zamówienia, lub cenę oferty z wartością zamówienia powiększoną o podatek VAT, więc to zagadnienie pomińmy dla dalszych rozważań nad nową rolą kosztorysu inwestorskiego.

Należy zauważyć, że konfrontacja wykonawców z zamawiającym może być spowodowana nie tyle z powodu złożenia przez nich niskich ofert, co zawyżoną kalkulacją inwestorską. Oczywiście na boku zostawiamy sytuacje szczególne, kiedy zamawiający, na podstawie przepisów ustawy Pzp może podnieść wartość zamówienia, co w praktyce utrudnia badanie cen ofertowych. Chodzi tu np. o zwiększenie wartości zamówienia na skutek zamówień uzupełniających, dostaw oddanych przez zamawiającego do dyspozycji wykonawcy, czy też zamówień powtarzających się okresowo.

I tutaj dochodzimy do sedna zagadnienia, mianowicie do wagi kosztorysu inwestorskiego, który wytycza granice określonych procedur, metod i podstaw sporządzenia kosztorysu, jak również kwalifikacji kosztorysanta sporządzającego kalkulację.

KWALIFIKACJE KOSZTORYSANTA

Przez lata funkcjonowania ustawy Pzp zamawiający, na skutek własnych, często przykrych doświadczeń z ustanawianiem innych niż cena kryteriów wyboru, przyjmowali najniższą cenę jako jedyną przesłankę wyboru oferty. Kultywowanie tej zasady w postępowaniach doprowadziło do ostrej walki konkurencyjnej pomiędzy oferentami, czego efektem stał się niski poziom wynagrodzeń za wykonanie zamówienia i pogarszająca się jakość wykonywania świadczeń w budownictwie, zarówno na etapie projektowania i wykonawstwa. Należy przy tym zauważyć, że wadliwie opracowane projekty budowlane, a w ślad za tym wykonawcze, to dodatkowe czynniki, obok niskiej ceny za roboty budowlane, utrudniające uzyskanie pozytywnego efektu finalnego w budownictwie.

O ile jakość projektów ma wpływ na wykonanie robót budowlanych, to po nowelizacji ustawy Pzp, jakość sporządzenia kosztorysów inwestorskich niedocenianych latami przez biura projektów, dla których dokumenty te były zawsze niechcianymi ale koniecznymi elementami w procesie projektowania, przekłada się bezpośrednio na sprawność przeprowadzenia procedury wyboru najkorzystniejszej oferty.

Określana, na ich podstawie wartość zamówień stała się obecnie punktem odniesienia dla podejmowania szczególnych czynności przy badaniu ofert niższych o 30% od tej wartości.

Dlatego też kosztorysy inwestorskie powinny sporządzać osoby z wysokimi kwalifikacjami zawodowymi, doświadczeniem i profesjonalnym warsztatem pracy. Niezbędne tutaj jest posiadanie wiedzy technicznej z zakresu materiałów budowlanych i technologii wykonywania robót, wiedzy ekonomicznej, a także praktycznej. Tylko takie osoby mogą prawidłowo przełożyć rozwiązania projektowe na formę kosztową i zweryfikować ostatecznie te dokumenty pod kątem kompletności i szczegółowości ujęcia rozwiązań technicznych. Kosztorys jest soczewką, kwintesencją opracowanej dokumentacji projektowej przedstawionej w wymiarze ilościowo-kosztowym, przy sporządzaniu którego ujawniają się wszelkie nieścisłości i wady projektu.

Ponadto, co należy wyraźnie podkreślić, opracowane kosztorysy przez branżystów z reguły nie podlegają żadnej weryfikacji przez równorzędnych kosztorysantów. Od umiejętności jednej osoby uzależniony jest wynik kosztorysu inwestorskiego – branżowego, który poprzez konieczność odniesienia badanych ofert do wartości zamówienia określonej na jego podstawie, będzie rzutował na dalsze losy postępowania przy wyborze oferty najkorzystniejszej, a w późniejszym okresie na czynności organów kontrolnych. Zależność ta w sposób wyraźny wskazuje na wagę dokumentu oraz na potrzebę powierzenia zadania, jakim jest opracowanie kosztorysu inwestorskiego, osobom legitymującym się wysokim profesjonalizmem.

Do momentu nowelizacji ustawy zamawiający borykali się z problemami spowodowanymi zaniżeniem kosztorysu inwestorskiego i w ślad za tym określeniem niskiej wartości zamówienia w stosunku do przedmiotu. Jeżeli oferty były wyższe od kwoty, którą zamawiający zamierzali wydać na realizację inwestycji, zgodnie z ustawą musieli unieważnić przetarg. Dlatego też, bezpieczniej dla kosztorysanta było podniesienie wartości kosztorysowej, która objęłaby również ryzyko z tytułu pominięcia jakiegoś zakresu robót czy też ujawnienia się nie rozeznanych, na etapie sporządzenia kalkulacji, okoliczności.

Obecnie zawyżony kosztorys inwestorski to większa rozbieżność pomiędzy skalkulowaną wartością a ofertami, to konieczność badania większej ilości ofert, to zaangażowanie szeregu osób, czas temu poświęcony i dodatkowe koszty. Skutki wadliwego opracowania wymuszą na kosztorysantach konieczność sporządzania bardziej precyzyjnej kalkulacji inwestorskiej.

Nowe, ważkie zadanie kosztorysu inwestorskiego pozwala również inaczej spojrzeć na Stowarzyszenie Kosztorysantów Budowlanych, którego celem jest, od dwudziestu już lat doskonalenie i rozwój systemu kształcenia kosztorysantów, ochrona praw zawodowych i podnoszenie rangi zawodu kosztorysanta. Stowarzyszenie to, dzięki Oddziałom i Kołom zlokalizowanych w większych miastach ma możliwość bezpośredniego oddziaływania na tą grupę zawodową w całej Polsce i kreowanie standardów w kosztorysowaniu robót budowlanych.

Zainteresowanych tematyką kwalifikacji kosztorysanta zapraszamy do zapoznania się z artykułem pt. Znaczenie i odpowiedzialność kosztorysanta w zamówieniach publicznych z roku 2011, zamieszczonym na stronie www.orgbud.pl.

METODY I PODSTAWY KALKULACJI KOSZTORYSOWEJ

Wprowadzona w dniu 19 października 2014 nowelizacja Prawo zamówień publicznych nic nie zmieniała w kwestii metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego. Nadal dokument ten opracowuje się zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 18 maja 2004r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym.

Oznacza to, że:

• sporządza się go metodą kalkulacji uproszczonej, polegającej na obliczeniu wartości kosztorysowej robót objętych przedmiarem robót jako sumy iloczynów ilości jednostek przedmiarowych robót podstawowych i ich cen jednostkowych bez podatku od towarów i usług, a
• przy ustalaniu cen jednostkowych robót stosuje się w kolejności:
  • ceny jednostkowe robót określone na podstawie danych rynkowych, w tym danych z zawartych wcześniej umów lub powszechnie stosowanych, aktualnych publikacji,
  • kalkulacje szczegółowe.

Kalkulacje szczegółowe stosuje się w drugim planie, kiedy kosztorysant nie dysponuje ceną jednostkową roboty pozyskaną w sposób wskazany w rozporządzeniu i dołącza się je do opracowanego kosztorysu metodą uproszczoną.

W praktyce jednak procedura ta wygląda nieco inaczej. Z uwagi na różnorodność robót budowlanych występujących w praktyce i brak możliwości publikowania przez firmy badające rynek budowlany tak bogatego zakresu cen, kosztorysanci mając odpowiednie programy kosztorysowe i dysponując cenami czynników produkcji z publikowanych informatorów, sporządzają kosztorysy inwestorskie metodą szczegółową, przekazując najczęściej zamawiającemu zedytowany kosztorys w formie uproszczonej.

Podstawami cenowymi kalkulacji inwestorskiej są najczęściej średnie ceny materiałów publikowane przez firmy monitorujące rynek budowlany, uznane przez kosztorysantów jako bardziej adekwatne przy sporządzaniu tego dokumentu. Mając świadomość faktu, że wykonawcy starając się pozyskać zamówienie wynajdą kontrahentów proponujących materiały po niższych cenach i skalkulują oferty z dodatkowymi opustami udzielonymi przez producentów czy hurtownie zakładają, że inwestorom starczy funduszy na realizację inwestycji. W praktyce bowiem kwoty te utożsamiane są często z kwotami wynikającymi z kosztorysów inwestorskich. Jeżeli oferty są wyższe powstaje trudna dla zamawiających sytuacja. Taka miała miejsce w latach 2006 -2008, kiedy rynek był rynkiem wykonawcy, a ceny za roboty budowlane były windowane bardzo wysoko. Wówczas wiele ofert znacznie przekraczało posiadane przez zamawiających fundusze co było przyczyną szeregu unieważnionych przetargów.

Obecnie jednak, kiedy nowelizacja ustawy Pzp weszła w życie, kosztorysanci sporządzający kalkulację inwestorską zetknęli się z nową sytuacją. Są oni bowiem pod presją porównywania ofert do wartości wynikającej z kosztorysu inwestorskiego. Jeżeli oferta jest niższa o 30% od wartości zamówienia, co zaznaczono już wcześniej w niniejszym artykule, po stronie zamawiającego pojawiają się nowe obowiązki. Musi on zwrócić się do wykonawcy o złożenie wyjaśnień co do wysokości elementów oferty. Ta sytuacja sprawia jednak, że po stronie zamawiającego pojawia się również wątpliwość co do rzetelności określenia wartości zamówienia.

Już w tej chwili, po kilku miesiącach funkcjonowania nowych przepisów, coraz częściej mówi się o konieczności sporządzania bardziej trafnych kalkulacji inwestorskich. Sądzić zatem należy, że kosztorysanci w najbliższym czasie, kiedy nie nastąpi ożywienie rynku budowlanego zmienią swoją metodologię i ceny materiałów w kalkulacjach będą przyjmować, może nie ze zbioru cen minimalnych ale z obszaru cen pomiędzy poziomem minimalnym a średnim, natomiast te ważące ze zbioru cen producenckich, które zawarte są również w publikowanych informacjach, m.in. notowanych i wydawanych przez ORGBUD-SERWIS. Bardziej starannie również będą musiały być dobierane inne czynniki produkcji, takie jak stawki robocizny, wskaźniki narzutów kosztów pośrednich i zysku. W tej materii kosztorysanci mają szeroki wybór informacji w dostępnych na rynku publikacjach, w podziale na rodzaj robót i region: województwo lub miasto. Takie zabiegi jednak będą wymagały doskonałej znajomości źródeł informacji o cenach i rynku materiałów budowlanych, co reprezentują tylko kosztorysanci o wysokich kwalifikacjach.

W ślad za tym, zarówno zamawiający, jak i też projektanci zlecający kosztorysantom sporządzenie kosztorysu inwestorskiego powinni zrewidować cenę jako jedyne kryterium przy wyborze wykonawcy mającego sporządzić taki dokument. A to z prostej przyczyny, że osoba posiadająca wysokie kwalifikacje uprawniające do sporządzenia rzetelnej kalkulacji nigdy nie będzie konkurencyjna.